Şirket ahlâk kodlarının önemi ve amacı
Küreselleşen dünyada işletmeler giderek çok daha fazla paydaşla, çok daha yoğun ilişkiler içerisinde bulunmaktadırlar. Bu ilişkilerin mümkün olduğunca fazla boyutta sürdürülmesi işletmeler açısından bir rekabet avantajı haline gelmektedir. İlişkilerin yürütülmesinde bu birbirinden farklı boyutların kurumsallaşması da gerekmektedir. Son yıllarda iş ahlâkına yönelik uygulamaların kurumsallaşmasında da Şirket ahlâk kodlarının kullanılması konusu gündemdedir. Şirket ahlâk kodu, işletmenin tüm üyelerinin her türlü fonksiyonu yerine getirirken tüm paydaşlara karşı uyulması gereken ahlâki prensiplerin ve bu prensiplere uyulmaması halinde uygulanacak yaptırımların belirlendiği resmi belgedir. Aslında ahlâk kodların geçmişi, Hammurabi kanunlarından Ahi Fütüvvetnameleri’ne kadar götürülebilir. Ahilerin iş ahlâkı ilkelerini içeren fütüvvetnamelerde; iş ve meslek sahibi olmanın gerekliliği, helal kazancın kutsallığı, işyerinin huzurlu olması, çalışma koşullarının insan olmanın önemine cevap vermesi, işbölümü ve uzmanlaşmanın esas olması. Ticari faaliyette doğruluk, disiplinli çalışma, fırsatlardan eşit ölçüde yararlanma ve başkalarını da düşünme, tüketicinin korunması gibi 740 maddeden oluşan çok sayıda madde bulunmaktadır.Günümüzde de geniş anlamıyla bir iş ahlâk kodu kadar kapsamlı olmasa da, tıp, ilaç, muhasebe, mühendislik, bankacılık, sermaye piyasaları, denizcilik, medya vb. sektörlerde faaliyet gösteren çeşitli meslek kuruluşları tarafından hazırlanarak yayımlanmış meslek ahlâk ilkeleri bulunmaktadır. Hatta kamu sektörünü kapsayacak biçimde 2005 yılında, 5176 sayılı Kanun ile gündeme gelen Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Nisan 2005 itibariyle çıkarılan bir yönetmelikle kurularak yönetmelik kapsamında olan tüm kamu görevlilerinin imzalamaları gereken “Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi” de yapılandırılmıştır. Çeşitli meslek kuruluşları ve kamu kuruluşlarının yanı sıra, özel sektör işletmeleri de faaliyet gösterdikleri alanda işletmenin iç ve dış çevresini, tüm fonksiyonlarını kapsayacak biçimde ayrıntılı ahlâk kodları hazırlamalıdırlar. Böylece işletme sahipleri, yöneticiler ve çalışanlar iş hayatında karşılaşacakları ahlaki ikilemleri çözmede üzerinde uzlaşılmış bir standart bulabileceklerdir. Ahlâk kodlarının belirlenmiş olması işletmeler açısından dışsal etkenlere karşı koruma sağlayacak, değişen değer yargılarına ve yeni gelişmelere uyum sağlamayı kolaylaştıracak, Şirket imajına olumlu katkı sağlayacak, serbest rekabeti özendirerek haksız rekabeti azaltacak, stratejik kararların alımında yol gösterici olacak, bütün kademelerde ahlâka aykırı davranışları caydıracak. Mükemmelliği ve verimliliği artıracak ve sonuçta herkes için daha iyi bir dünya hedefine ulaşılabilmesine katkı sağlayacaktır. Ahlâk kodlarının hazırlanmasının gündeme gelmesinin en önemli nedenlerinden biri de, etik ilkelere uymanın uzun vadede işletmelerin karlılığını artıran bir faktör olduğuna yönelik araştırma sonuçlarının artmasıdır. TEDMER’in 2007 yılı araştırması sonuçlarına göre araştırmaya katılan işletmelerin %70’inin yazılı etik standartları bulunmaktadır. İş ahlâkİ kodlarının hazırlanmasının başlıca amaçları şu şekilde özetlenebilir: Çalışanlara gerekli durumlarda rehberlik sağlamak, mesleğin değerlendirilmesine ve kamu beklentilerine temel sağlamak. Şirket üyeleri arasında ortak amaç ve davranış kodları oluşturmak, şirket imajını ve şirkete yönelik kamu güvenini artırmak, etik davranışları özendirerek etik olmayan davranışları caydırmak, etik olmayan davranışlarda bulunma baskısı ile karşılaşan çalışanlara destek olmak, şirket üyeleri arasında veya şirket üyeleri ile başka paydaşlar arasında çıkan tartışmalarda çözüme katkı sağlamak.
Şirket ahlâk kodlarının hazırlanması
Şirket ahlâk kodlarının hazırlanmasında ilk olarak ahlaki kodlara temel oluşturacak şirket değerleri belirlenmeli, ahlâk kodlarının belirlenmesi ve uygulanmasına yönelik iç ve dış çevreden kaynaklanabilecek avantaj ve dezavantajlar değerlendirilmelidir. Bu faaliyete şirketin tepe yöneticilerinin, yönetim kurulunun, orta ve alt kademe yöneticilerinin, danışmanların, hukukçuların, çalışanların ve hatta müşterilerin, kısacası şirketin tüm paydaşlarının k atılması ahlâk kodlarının benimsenmesini ve uygulamasını kolaylaştıracaktır. Merkezi Londra’da bulunan İş Ahlâkı Enstitüsü’nün araştırma direktörü Simon Webley, ahlâk kodlarının oluşturulmasında dikkat edilmesi gereken başlıca unsurları şu şekilde sıralamaktadır.
Bir Lider Bulun
Bir üst düzey yönetici, özellikle de CEO iş ahlâkı politikasının tanıtımını gerçekleştirmeye hazır değilse, etik kodun işe yarar olma şansı çok yüksek değildir.
Yönetim Kurulu Desteklemeli
Kurumsal değerler ve etik, yönetim ile ilgili konulardır. Yönetim kurulu sadece böyle bir politikaya sahip olma konusunda değil, aynı zamanda etik kodun uygulanışı ile ilgili düzenli raporlar alma konusunda da hevesli olmalı.
İnsanlar Neden Rahatsız
Standart bir etik kodu uygulamak ya da bir başkasının kodunu kopyalamak yeterli olmayacaktır. Önemli olan, çalışanların hangi konularda rehberliğe ihtiyaç duyduğunu bulmaktır.
Denenmemiş Bir Model
Seçin Şirketin farklı birimlerini etkileyen konuları işaret edecek bir çerçeve kullanın. Farklı birimler arasında hissedarlar, çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler ve yerel/ulusal toplum bulunabilir ve hatta rakipler bile dâhil olabilir.
Şirkete Ait Etik Kod
Etik kod şirket içinde ya bir kitapçık halinde ya da intranetten dağıtılmalı. Hediye alıp verme ya da şirket yazılımlarının özel kullanımı gibi var olan politikalar kapsanmalı, etik kodun nasıl işlediğine dair rehberlik de dâhil edilmeli.
Önce Deneyin
Etik kodun denenmeye ihtiyacı vardır. Bu farklı yer ve konumlardan seçilmiş bir örnek grupla gerçekleştirilebilir. Dışardan bir göz de sonuçları değerlendirebilir.
Kodun Bilinmesini Sağlayın
Etik kodu tüm çalışanlara, tedarikçilere ve diğerlerine gönderin. Şirketin bir etik kodu olduğunu ve uygulama programının tüm şirketi kapsadığını topluma duyurun. Örneğin, web sitenize koyun ya da risk sermayesi ortaklarına ve diğer ortaklara gönderin.
İşlerlik Kazandırın
Etik kodun uygulandığına dair örnekleri şirket içi ve dışı eğitimlerde sunun. Yöneticilerin düzenli olarak kodu imzalamaları ve bir gözden geçirme mekanizmasının kurulması gereklidir. Etik koddan sorumlu birisini atayın.
İş ahlâkı araştırması AraştırmanWWın yöntemi
Araştırma nitel ve nicel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma yöntem ile gerçekleştirilmiştir. 2008 İGİAD iş ahlâkı araştırmasında kullanılan görüşme formlarından önemli ölçüde yararlanılmış ve 2013 araştırması için yeniden düzenlenen görüşme formları ile farklı illerde yüz yüze mülakatlar gerçekleştirilmiştir. 40 adet mülakat sonrasında 2008 araştırmasında bulunmayan bazı ifade ve sorular eklenmiş ve soru formu genişletilmiştir. Oluşturulan soru formu pilot uygulama ile test edilmiş, anlaşılmayan ya da yanlış anlamalara yol açabilecek ifade ve sorular düzeltildikten sonra anket formuna son hali verilmiştir. Araştırmanın 2008 araştırmasından en önemli farklarından biri hiç şüphesiz Türkiye’yi temsil yeteneğine sahip bir örneklemle çalışılmış olmasıdır. Bu şekilde bir örneklem ile çalışılmasının temel amacı, 2008 araştırmasında İstanbul ve Kocaeli ile sinirli kalmış örneklemin genişletilmesi ve daha geniş bir Türkiye tablosunun ortaya konabilmesidir. Bu araştırmada da önceki araştırma ile benzer analizler gerçekleştirilmiştir. Burada da temel amaç, karşılaştırmaların yapılabilmesidir. Araştırmada öncelikli olarak iş ahlâkının oluşumunda etkili olan faktörler belirlenmeye çalışılmıştır. Önceki araştırmadakine benzer şekilde bu faktörlerin belirli başlıklar altında toplanıp toplanamayacağını belirlemek amacıyla öncelikle faktör analizi gerçekleştirilmiş ve daha sonra bu faktörler bağlamında sektörlere göre farklı algılamalar olup olmadığını belirlemek üzere farklılık testleri yapılmıştır.
